Verhalenavondpoëzie
Vijf leden van dichterscollectief RIXT lieten zich inspireren door Verhalenavond. Dat deden ze in de kersverse ‘Unesco City of Literature’ Leeuwarden maar ook in de rest van de provincie. Lees hun prachtige werk en waan je weer even in die winterwarme sfeer…
Edwin de Groot
Edwin de Groot swalke by de Ferhalejûn op De Jouwer om, û.o. yn it Jouster museum. Hy hat besocht om wat er dêr hearde, ta poëzy te bringen. Edwin de Groot: ‘Wy hawwe ferlet fan ferhalen. Om de wrâld begripe te kinnen.’
Oanreitsje
noflik is it as der yn in relaas sprake is fan in barmhertige ôfrin
krekt as dat by in gedicht de lêzer minlik ôffierd wurdt
yn in floeiend ritme of fernimstich rym
de jongfeint dochs it famke krijt, better noch: de leafsten elkoar
de pot mei goud fûn, de seefisk wer swiet wetter priuwt
de boeven en de judas yn ’e boeien
de puppys in waarm hûs
en as der praat is fan lijen, kommer en smert, dy ynfielend
werkenber binne, sichtber mei de noas tsjin ’t glês
troch de hûd passe omdat immen
in ferhaal feroarsaket
de wrâld hoecht net ûnbeflekt, in bytsje goed fallend
dat soe al geryflik wêze en gerêststellend
ast him oanreitsje kinst
Aanraken
fijn is het als er in een relaas sprake is van een barmhartige afloop
net als dat bij een gedicht de lezer minzaam wordt afgevoerd
in een vloeiend ritme of vernuftig rijm
de jongen dan toch het meisje krijgt, beter nog: de geliefden elkaar
de pot met goud gevonden, de zeevis weer zoet water proeft
de boeven en de judas in de boeien
de puppies een warm huis
en als er sprake is van leed, kommer en smart, deze invoelbaar
herkenbaar zijn, zichtbaar met een neus tegen het glas
door de huid passen omdat iemand
een verhaal veroorzaakt
de wereld hoeft niet onbevlekt, een beetje goed vallend
dat zou al prettig zijn en ook geruststellend
als je hem aan kunt raken
© Edwin de Groot
Henk Nijp
Henk Nijp wenne de ferhalejûn yn Bears by, op in pracht lokaasje: yn it tsjerkje njonken it ‘staketsel’ fan de eardere Uniastate en ûnder de âlde poarte fan dat slot, dy’t der noch altyd stiet. Der waarden trije ferhalen ferteld, tige ferskillend fan aard.
loftspegeling
in goudûle sweeft oer it hôf
bringt it ferhaal fan tsjuster
wit fan gjin hikkehipper
pankoeksrein of wetterhazze,
knipt út in sêne fan Jeroen Bosch
oer glêde gieltsjes knoffelje ik
as in blineman op ’e poarte ta
in bonkerak yn blau mearkeljocht
spat út ’e ierde op,
in wolveman giet op jacht
letter op ’e serken moetsje ik
in âld pryster dy’t it leauwen ferlear,
in gregoriaanske sjonger dy’t der
langer neat fan witte wol en in frou
fan in bulte wurden en âlde kranten
healwei de toer driuwe
kâlde blommen en izige tochten
tiden fan alearen út it stof omheech,
kringelet de rook fan prottelkofje
dizige boppekeamers yn
dan slacht de toersklok tsien
ik stommelje de steile treppen del,
fjurkes bûten sykje om ’e ein
de ûle ropt har rop hoar oer ’t hôf,
ik set ôf, yn ’e fierte spûkgûlt in wolf
© Henk Nijp
Tryntsje van der Veer
Tryntsje van der Veer wie by de Stjerrewacht yn Burgum, dêr’t ferhalen oer de Burgumer Markultuer, it stjerrestelsel en de skiednis fan stinzen ferteld waarden. Tema: ‘as stiennen sprekke koene’.
Fjoerstiennen
sonoar klinke echowurden
oer skerpe spjalte stiennen
as reau yn grouwe fûsten
fan immen yn bistefel toaid
yn ’e koepel mei dimmen lûd
net iepene it ferburgen lûk
nei stjerrestelsels al klonken
rigen ljochtjierren en planeten
sûge yn in betiizjende baan
as in satellyt ienpearich ik
skôger fan myn neatich sels
projeksje yn tiid en romte
brutsen út it ierdsk ferwulft
dreaun op it bêd fan frijheid
linken slipe ta grint en sark
ferwurden yn tekens kurve
helder wjerklinke ferhalen
op it ambyld fan ’t ferline
dy’t gleone swurden smeie
swijende palmen ûntslute
© Tryntsje van der Veer
Carla van der Zwaag
Carla van der Zwaag besocht de ferhalejûn yn Skingen. Yn de húskeamer fan Wiep Kingma wiene ferskate fertellers. Carla brocht it werom ta ien gedicht.
Seane pyk
Yn húskeamersfear
wurde ferhalen ferteld
buorman hâldt alfêst in pleit
oer Duracel en Durex
it aai mei seane pyk
dat de frijer – dy’t foar
’t earst by de faam thús
te iten is –
mar net fuort krige
nei wat omspinfuotsjen
slagget it him en koarje
it deade pykje bûten
oer de hage út
ik wie bliid dat ik myn
TENA-lady yn hie
as de kat lâns har
skynbonke streaket
ferhellet in oar oer
in sopstien ta sop
fan swier wêzen fan de fjirde
en oer heit syn ôfbaarnde pleats
allinnich beppe en de kealtsjes kamen om
© Carla van der Zwaag
André Looijenga
André Looijenga fytste op de ferhalejûn nei de Ljouwerter húskeamer fan Pieter Hoekstra, dy’t it epos fan Gilgamesj neifertelde. Dat trúnde him oan om dit âlde Mesopotamyske epos werom te lêzen. De oersetting fan de koartlyn ferstoarne Grinzer assyriolooch Herman Vanstiphout lit sjen hoe fragmintarysk de tekst op klaaitabletten oerlevere is.
Yn de gedichtesyklus ‘Gilgamesj yn Huzum-West’ komt dat fragmintaryske ek ta útdrukking.
Gilgamesj yn Huzum-West
1.
Binne wy brok-
stikken […………] bakte klaai
[………………] âldste stimmen
yn ’e heaze groeven fan it spikerskrift
út ’e nacht fan grûn, út it twiljocht
fan ’e no-tiid [……………]
komme [……] jimme
fragminten [?, ………]
dan troch de floed wer ta klaai
2.
(de jongerein fan Uruk sjongt:)
Grut is ús kening Gilgamesj!
Hoeder fan Uruk, ús stêd,
fol is syn burd, machtich syn hân,
twatredde in god, ientredde minske!
Hy lit gjin soan oan de heit,
gjin dochter lit er oan de mem,
gjin faam lit er oan har feint!
Syn krêft ken gjin wjergader,
nimmen oerstrielet syn skientme.
Muorren boud fan stien en striders,
diken rjochtet er op tsjin de floed!
Hy lit gjin soan oan de heit,
gjin dochter lit er oan de mem,
gjin faam lit er oan har feint!
Rûnom sjocht ús kening Gilgamesj!
Syn each folget ús al den dei,
syn kamera’s lêze ús dwaan
en syn earen hearre ús tinzen.
3.
Enkidu ha de goaden doe bakt út klaai
ta wjergader, spegelman, tsjinminske
Enkidu ha de jagers sjoen yn it berchlân
skieppehoeders praten fan him by de fjurren
rûch, swart en neaken mienden hja him
op fjouwer poaten strunend nei har keppel
fan Enkidu dreamde de kening fan Uruk
deadwaan dat ûndier, sinde Gilgamesj
op Enkidu ôf stjoerde er in frommes
Sjamhat, in hoerke fan bûten de poarte
de kening wedde mei it ljidske as ies
lokke er it meunster nei syn heldestriid
Enkidu doe’t se him fûn yn it fjild
seach se yn ’e eagen, in aai om ’e kop
Enkidu bea hja har mûle, har boarsten
wale en rok ôflein bea se har skurte
sân dagen, sân nachten wie se mei him
it liif glânzge fan krêft yn har earms
om Enkidu hinne gloeide syn minskelea
oanrekke troch de frou, gûlde syn each
oan Enkidu rikte hja bôle en bier
hy preau, hy slokte, hy loste syn tonge
Sjamhat hong har kleed om syn skouders
Enkidu spruts: ‘nei de stêd liedsto my’
4.
Novimber is in sachte moanne, tsjuster
en in kearse foar it rút dy’t nûget
yn in rychjeshûs ommitsele, Huzum-West
jit de ferteller ús in bakje kofje yn
nimt plak op syn houtene troan
it âldste ferhaal fan ’e wrâld, út
Mesopotamië, 2000 f.Kr.
draacht er op oan syn jongste pakesizzer
epos oer freonskip, goed tsjin kwea
ferlies – ‘ik lies it nei myn skieding’ –
sykjen nei ivich libben en jin dellizzen
by it einige
ta beslút besjogge wy syn kuierstêf
en winsket er ús goejûn
5.
(master dikteart oan syn learlingen:)
Skriuw mei, jonges, en lear fan de foarfaars.
Twa gelikense helden, Gilgamesj en Enkidu,
hiene inoar troffen yn slaanderij, like hurd
sloech de ien de oar, gelyk fan earms en lea.
Net te winnen striid waard freonskip: lykwicht
fan twa like sterke, moaie mannen – opljeppen
Gilgamesj, Enkidu syn gewisse en ferstân.
Leist ommers de pylk yn ’e midden fan de pees.
Goadinnesoan en nimmens soan tegearre
regearden de stêd Uruk, mei folk en senaat.
Tegearre oerwûnen se de reus fan de seders,
dwêsten se de fjoerspuiende bolle fan Isjtar,
fersoenden se de goaden mei timpels en rjocht.
Want de steat bloeit yn iendrachtich ferskaat.
Nei’t Enkidu ferstoar, is Gilgamesj as helte
op ’e swalk rekke troch bergen, oer oseanen,
socht er in oerwinning oer dy lêste sliep.
Mar gjin moed of wapenreau koe dat werroppe,
witte moast er dat de minske hjir net ivich is
en in midden is tusken goaden en de dea.
6.
Machtich Uruk efter hege muorren
hoe bisto ta in púnfal keard
fergruzele dyn timpels, kaden en paleizen
dyn taal yn skerven, it skrift ferleard
Slieptest lang yn neiteams grûn
bulldozers ha dyn sites fergroeven
dyn erf wurdt rôve en ferpatst, net ûnlyk
hoe’t se dyn bernsbern skeine
Wat bin’ dyn fersen yn ’e skimer
fan betonnen ruïnes, plestik tinten
pantsere compounds fan eigen gelyk
dôve eagen, hollen sletten tsjin petear
7.
Gilgamesj plôke ta beslút de blomme
it teare saffraan fan ivige jeugd
hy joech him del en wylst er slomme
kroep in slange del en iet de bút
de held sliepte oer it libben en de dea
de besile úteinen fan de wrâld
syn misse setten, harren reizen
de spegeling fan de oar, en seach:
‘Enkidu bin ik, en hy wie my’
hy rôle him doe yn it maitydsgers
en de simmer geat syn gloede
de hjerst stjalprein, giele blêden
en de winter duts him ta
wat bleau
in namme
ynkurven yn brutsen tabletten
© André Looijenga, 2019
Elmar Kuiper
Elmar Kuiper wie by in poëzyfestival yn Kolkata, Yndia. Dit fers is basearre op it siikwêzen fan de Ganges en op it siikwêzen fan Kuiper syn mem. Hy hearde dêr it ferhaal dat de rivier de Ganges, dy’t de (hillige) mem neamd wurdt, hjoed-de-dei ek minskerjochten hat. De rivier wurdt as in minske, as libbene entiteit sjoen. Doe’t Kuiper yn it smoarge wetter dikere, seach er ynienen de kontoeren fan heit en mem. Hy woe der oer skriuwe en dit fers is in soarte fan rouferwurking.
Mem Ganges
1
Yn ’e boarne baait in wurd, oan ’e oere klinkt in kowebel.
Mem Ganges draacht har pine yn ’t liifjurk.
In fûgel mei skerpe flerken hinget stil yn ’e loft.
In oare fûgel sirkelet rûntsjes om ’e skiere flatblokken.
Ja, ik ha God oerboard kipere. Ja, de geast tûket ôf,
hat de mûle fol modder, ropt smoarge dingen,
raast mei de mûle fol gif.
2
De sinne boppe Arundhathi’s wynbrauwen is Prusysk blau
as ús plezierboat ôfset, in pryster sjongt. Hearlik dochs, sa
te wêzen yn in lân, dêr’t it Ingelsk sa funny klinkt. Mar do
liedst my ôf, mei dyn suchtige liif, dyn flotten gers en it ôfeart
fan dyn stêd. Bisto myn mem dy’t seit dat de minskheid útrûge
wurdt? Doarsto dy mem te neamen? Ik harkje en hingje oer de
reling hinne en sjoch yn dyn mostergiele antlit, Ganges.
3
Do bist myn mem op ’e driuwende help en ik bin by dy, hâld
dyn hân beet. Dyn ieren binne wûnderlik tsjok. Noch in scan
en do leaust de útslach net. Mar it plak yn dyn holle is gjin
eilân mem. It is de dea, mem. Dy’t mei in swart antlit plakje-
boartet yn ’e frontaalkwab. Dy’t dy sa myld makket.
Do flústerest: dan is it myn tiid, soan. Joust it op?
Do bist en bliuwst myn mem en stekst dyn hân omheech,
wylst boppe dy in rôffûgel kritet yn it fynstof.
4
As it kwea him reiniget fan it kwea, sil ik skjin en suver wêze,
mem, sil ik rêstich streame, oant de dea my fûl oan ’e pikheak
slacht. As der gjin ein en begjin is, sil ik lizze oan dyn oer en
fersûpe yn ’e boarne. Mar ik lit it sa. Immen seit: Hello sir, picture
please en ik meitsje rare mimen en Anindina fynt dat myn eagen sa
helder as de Himalaya binne. Fansels, knibbelje ik stomme graach.
5
God, ik lies Krisnamurthi stikken, mar wat ha ’k deroan no, 7500 km
fan hûs, stoarje ik yn it wetter en sjoch heit ûnder it kowejaar, knipend
en lûkend oan ’e oeren en hein in glimp op fan mem, dy’t mei de tonge
út ’e mûle de naden stikt en strykt. Ik hear Brian, kompaan, oarlochs-
feteraan en grut dichter, sizzen, dat de lidden yn aparte sekken moasten.
Hy skriuwt fersen as tuorrebouten, as rikke iel. No flean ik werom en
breidzje in ein oan dit fers, mem, wylst Keisang my betsjinnet, wetter
skinkt yn in plastic bekerke, de stielen fûgel efkes trillet earne boppe
de oseaan.